79,10
Ms.: V 1019.
Cantiga de meestria di tre coblas singulars di sei versi. Coblas capdenals tra il sesto verso della prima e della seconda. Sono presenti inoltre le rime derivate tra il quarto verso della prima strofa e il secondo della seconda e tra il sesto della seconda e il quinto della terza.
Schema metrico: I: a10’ b10’ b10’ c10 c10 a10’ (189:24);
II,III: a10’ b10’ b10’ c10’ c10’ a10’ (189:27).
Edizioni: Lapa 236; Lopes 200; Machado 1666; Braga 1019.
Bon casament’é (pero sen gramilho ena porta do ferr’!), ũa tendeira, e direivos com’e de qual maneira, pera ricome que non pod’aver filho nen filha: pode-la fazer 5 con aquela que faz cada mes filho. E de min vos dig’, assi ben mi venha: se ricome foss’e grand’alg’ouvesse, <e parentes chegados non tevesse> a quen leixar meu aver e mia erdade, 10 eu casaria, dig’a De<u>s verdade, con aquela que cada mes emprenha. E ben seria meu mal e meu dano, per bõa fe, e mia meosventura e meu pecado grave sen mesura, 15 pois que eu con atal molher casasse, se ũa vez de min non emprenhasse, pois emprenha doze vezes no ano! |
I.Sarebbe un affare sposare una commerciante (ma senza chiavistello di ferro nella porta!) per un uomo nobile che non può avere eredi, e vi dirò come e in che modo: li potrebbe fare con quella che fa un figlio ogni mese.
|
Bon casament' é, pera Don Gramilho,
ena porta de ferr' ũa tendeira;
e direi-vos com' e de qual maneira:
pera ricome, que non pod' aver
filho nen filha, podê-l'-á fazer 5
con aquela que faz cada mês filho.
E de min vos dig', assi ben me venha,
se ricome foss' e grand' alg' ouvesse
e parentes chegados non tevesse,
a quen leixar meu aver e mia erdade, 10
eu casaria, dig' a Deus verdade,
con aquela que cada mês emprenha.
E ben seria meu mal e meu dano,
per boa fé, e mia meos ventura
e meu pecado grave sen mesura, 15
pois que eu con atal molher casasse,
se ũa vez de min non emprenhasse,
pois emprenha doze vezes no ano.
Bon casament’é (pero sen gramilho
ena porta do ferr’!) ũa tendeira,
e direivos com’e de qual maneira,
pera ricome que non pod’aver
filho nen filha: pode-la fazer 5
con aquela que faz cada mes filho.
E de min vos dig’, assi ben mi venha:
se ricome foss’e grand’alg’ouvesse,
<e parentes chegados non tevesse>
a quen leixar meu aver e mia erdade, 10
eu casaria, dig’a De<u>s verdade,
con aquela que cada mes emprenha.
E ben seria meu mal e meu dano,
per bõa fe, e mia meosventura
e meu pecado grave sen mesura, 15
pois que eu con atal molher casasse,
se ũa vez de min non emprenhasse,
pois emprenha doze vezes no ano!
11 digades
v. 1: Lapa afferma in apparato (p. 356): “o sentido da cantiga, sobretudo nos dois versos iniciais, não está bem claro”; a tal proposito emenda il primo verso editando Bon casament’é, pera Don Gramilho. A sostegno della sua congettura individua un errore ottico nella trascizione di sen dove il copista avrebbe potuto confondere il nome proprio Meen per sen, poichè “na Tabela de Erros Monaci há 3 casos de ‘s’ en lugar de ‘m’”. A mio avviso questo intervento non è necessario poiché il senso generale del componimento è comprovato proprio dal significato allusivo del primo verso. Secondo la lettura che offre Lapa si considera la porta do ferr’ del secondo verso solo come toponimo (una delle principali porte medievali di Lisbona, situata in un luogo di attivo commercio), mentre è proprio su quest’ultima che si costruisce l’intento satirico dell’autore: la porta indica certamente il luogo fisico lusitano, ma in questo caso sta ad indicare metaforicamente l’organo genitale femminile. Infatti, proprio come la porta senza un chiavistello che la chiuda dall’interno resta aperta a chiunque voglia varcare la soglia, sia all’entrata che all’uscita, così la tendeira appare incline ad avere rapporti sessuali in modo licenzioso, tanto da rimanere spesso incinta, come si spiegherà nel seguito del testo. Una tale circostanza sarebbe dunque da sfruttare da parte di chi, nobile ma sterile, non può avere eredi. Il primo ad aver fornito questa lettura ai primi due versi del componimento è stato A. Roncaglia, il cui intervento è oggi fruibile in Glanures; un’altra proposta è stata più recentemente offerta da Â. Correia in Correia/Gramilho.
v. 9: il codice V non tramanda questo verso, dunque ho accolto a testo la congettura di Lapa.
v. 11: ho ritenuto necessario emendare De<u>s per esigenze di significato. È errore frequente del copista trascrivere des in luogo di deus, probabilmente per errore di fraintendimento di compendio (vd. lo stesso fenomeno in 79,4; 79,33).
![]() |
![]() |
![]() |
Bon casame(n)te pero sen gramilho ena porta do ferru nha tendeyra edireyu(os) come de qual maneyra p(er)a ricome que no(n) podauer filho nen filha podela fazer con aquela q(ue) faz cada mes filho |
![]() |
E demi(n) uos digassy be(n)mi uenha sse ricome fosse gra(n) dalgouuesse aque(n) leixar meu auer emha erdade eu casaria digades uerdade co(n) aq(ue)la q(ue) cada mes en p(re)nha |
![]() ![]() |
E ben seria meu mal emeu dano p(er) bo(n)a fe emha me(os) uentura emeu pecado g(ra)ue sen mesura poys q(ue)eu co(n) atal molher casasse se hu(n)a uez demi(n) no(n) enp(re)nhasse poys enp(re)nha doze vezes no ano |
I | I |
Bon casame(n)te pero sen gramilho ena porta do ferru nha tendeyra edireyu(os) come de qual maneyra p(er)a ricome que no(n) podauer filho nen filha podela fazer con aquela q(ue) faz cada mes filho |
Bon casament’é, pero sen gramilho ena porta do ferr’, unha tendeyra e direyvos com’e de qual maneyra, pera ricome que non pod’aver filho nen filha: pode-la fazer con aquela que faz cada mes filho. |
II | II |
E demi(n) uos digassy be(n)mi uenha sse ricome fosse gra(n) dalgouuesse aque(n) leixar meu auer emha erdade eu casaria digades uerdade co(n) aq(ue)la q(ue) cada mes en p(re)nha |
E de min vos dig’, assy ben mi venha: sse ricome foss’e grand’alg’ouvesse * a quen leixar meu aver e mha erdade, eu casaria, dig’a des verdade, con aquela que cada mes enprenha. *Manca il verso con cui deve rimare. |
III | III |
E ben seria meu mal emeu dano p(er) bo(n)a fe emha me(os) uentura emeu pecado g(ra)ue sen mesura poys q(ue)eu co(n) atal molher casasse se hu(n)a uez demi(n) no(n) enp(re)nhasse poys enp(re)nha doze vezes no ano |
E ben seria meu mal e meu dano, per bona fe, e mha meos ventura e meu pecado grave sen mesura, poys que eu con atal molher casasse, se huna vez de min non enprenhasse, poys enprenha doze vezes no ano! |