a cura di Damiano Benedetti
| 65v | |
 |
[] Nlo te(m)ps (et) enlasaso qel reis phelips de fransa guerreiaua co(n) lo rei richa(r)t dangelterra. si foron amdui en ca(m)p con tota la lor gen: Lo reis de fransa si avia ab se. franses. eborgognos. (et) campagnes. eflamencs. (et) cels de brui. El reis richartz auia ab se. engles enormanz. (et) bretons. epitauis. ecels denieu. e de toreine. e dal manie. (et)desantonge. (et)de lemozi. (et)era sobre lariba dun flum. qe ha nom caura- laqals passa li alpe de niort. E launa ost si era daluna riba. elautra da lautra pa(r)t. (et) aissi esteron be. xv. iornz. Ecascun dia sarmauon epareillauon de uenir ala ba tailla en semes. Mas arciuesqe (et) euesqe (et) abbat (et) home dorden qui cercauon la paz. eron en meiz. qui de fendian qe la batailla no(n) era. Et un dia foron armat tuit aqill qeran con lei richart (et)esqui rat de ueniralabatailla. (et) de passar la |
| 66r | |
 |
seura. Eli frances sarmere(n)t (et) sesqilirent. E li bon home derelion forn com las crotzels braz pregan righat el rei phelip qe la ba tailla no degues estre. El reis de fra(n)sa di sia qe no(n) remandria la batailla. sil reis richartz noill fazia fezeltat de tot so qel auia de sai mare. del ducat de norman dia e del ducat dequitania. (et) del comtat de piteus. Eqeill rendes gisort. lo qallo res richartzllauia tolt. Et en richa(r)tz qa(n)t auziaqestap(ar)aula qel reis phelips d(em)ma(n) daua. p(er) la gran baudessa qel auia qar li campagnes auian adel promes qe noill serian alencontra. p(er) lagran qantitat dels esterlis qe lauia semenatz entre lor. si montet en destrier. emes lelm en latesta. efai sonar las tro(m)pas. efai desserar los se- us confanos en contra laiga p(er) passar oltra. Et ordenet las esqeras dels baros. (et) de la seua gent p(er) passar oltra alabatai- lla. El reis phelips qan lo ui uinir mo(n) tet en destrier. emes lelm en latesta. eto ta la seua genz montet en destriers e prendere(n)t lor armas. p(er) ueniralabatai lla. trait li campanes qui no meteron elms entesta. El reis phelips qan ui ri chart uenir ela seua gen con ta(n) gran |
| 66v | |
 |
uigor. eui qill ca(m)panes no uenion ala batailla. el fo auiliz (et) espauentaz.Eco menset far appellar los archiuesqes (et) euesqes (et) homes derelion. totz aqels qel auion pregat de la paz far. e p(re)guet lor qill anesso prega(r) richart de la paz. e del concordi. E silor p(ro)mes de far e de- dir.(et) de recebre aqella paz (et)aqella(con) cordia degisort del demandel uassala ge. qe fazia an richart. E li saint home uengron tuit co(n) lascrotz en bratz en (con)tra lo rei richartz ploran. qel ague(s) pietat de tanta bona gen. co(n) auia el camp. qe tuit eran amorir. (et) qel uol gues la paz. qill li faran laissar gisort. el rei partir de sobre la seua terra. Eli baron qan auzire(n)t la grand honor qel reis phelips li presentaua. foron tuit al rei richart. conseilleron lo qel pre zes lo (con)cordi ela paz. Ep(er) los precs dels homes religios p(er) (con) seill dels seus ba ros. si fez la paz el concordi. si qe gisort li laisat quitame(n)z lo reis phelips el va ssalages remas en penden. si com se staua. E parti se del ca(m)p. el reis richartz remas. E fo iurada la paz dam dos lo reis adez anz. e desferron lor ost. (et) deron |
| 67r | |
 |
comiat al soldadiers. E ue(n)gron escars (et) auar (et) cobe am dui li rei. eno uolgron farost ni despendre. si non en en falco(n)s (et) en austors. (et)encans.(et) en libriers (et) en co(m)prar terras (et) possessios.(et) en far tort alor baros. Don tuit li baron del rei defra(n) sa forn trist (et) dolen. eli baron del rei Ri chart. qar ill auian la paz faicha perca scus dels dos reis era uengutz escars (et) uilans. E Bertrans de born fo plus iraz qe negus dels autres baros. p(er) so qarel no se deletaua mas en guerra de si e da utrui emais en la guerra dels dos reis. p(er) so qe quant ill guerreiauan en sems. el auia dal rei richart tot so qel uolia. da ueredonor. Et era temsutz p(er) lo dire de la lengua damdos los reis. Don el p(er) uo luntatqel acqill rei tornassen ala gue(r) ra. e p(er) la uoluntat qel ui als autres ba ros. si fez aqest siruentes. B(er)tra(n)s d(e) bo(r)n.
|
| 65v | |||
| [ ] Nlo te(m)ps (et) enlasaso qel reis phelips de fransa guerreiaua co(n) lo rei richa(r)t dangelterra. si foron amdui en ca(m)p con tota la lor gen: Lo reis de fransa si avia ab se. franses. eborgognos. (et) campagnes. eflamencs. (et) cels de brui. El reis richartz auia ab se. engles enormanz. (et) bretons. epitauis. ecels de nieu. e de toreine. e dal manie. (et)desantonge. (et)de lemozi. (et)era sobre lariba dun flum. qe ha nom caura laqals passa li alpe de niort. E launa ost si era daluna riba. elautra da lautra pa(r)t. (et) aissi esteron be. xv. iornz. Ecascun dia sarmauon epareillauon de uenir ala ba tailla en semes. Mas arciuesqe (et) euesqe (et) abbat (et) home dorden qui cercauon la paz. eron en meiz. qui de fendian qe la batailla no(n) era. Et un dia foron armat tint aqill qeran con lei richart (et)esqui rat de uenir alabatailla. (et) de passar la |
[.]n lo temps et en la saso qe·l reis Phelips
de Fransa guerreiava con lo rei Richart |
||
| 66r | |||
|
|
||
| 66v | |||
| uigor. eui qill ca(m)panes no uenion ala batailla. el fo auiliz (et) espauentaz.Eco menset far appellar los archiuesqes (et) euesqes (et) homes derelion. totz aqels qel auion pregat de la paz far. e p(re)guet lor qill anesso prega(r) richart de la paz. e del concordi. E silor p(ro)mes de far e de dir.(et) de recebre aqella paz (et)aqella(con) cordia degisort del demandel uassala ge. qe fazia an richart. E li saint home uengron tuit co(n) las crotz en bratz en (con)tra lo rei richartz ploran. qel ague(s) pietat de tanta bona gen. co(n) auia el camp. qe tuit eran amorir. (et) qel uol gues la paz. qill li faran laissar gisort. el rei partir de sobre la seua terra. Eli baron qan auzire(n)t la grand honor qel reis phelips li presentaua. foron tuit al rei richart. conseilleron lo qel pre zes lo (con)cordi ela paz. Ep(er) los precs dels homes religios p(er) (con) seill dels seus ba ros. si fez la paz el concordi. si qe gisort li laisat quitame(n)z lo reis phelips el va ssalages remas en penden. si com se staua. E parti se del ca(m)p. el reis richartz remas. E fo iurada la paz dam dos lo reis adez anz. e desferron lor ost. (et) deron |
vigor e vi q·ill Campanes no venion a la batailla, el fo aviliz et espaventaz. E comenset far appellar los archivesqes et evesqes et homes de relion, totz aqels qe l’avion pregat de la paz far, e preguet lor q’ill anesso pregar Richart de la paz e del concordi e si lor promes de far e de dir et de recebre aqella paz et aqella concordia de Gisort del deman del vassalage qe fazia a·N Richart. E li saint home vengron tuit con las crotz en bratz encontra lo rei Richartz, ploran q’el agues pietat de tanta bona gen con avia el camp, qe tuit eran a morir, et q’el volgues la paz, q’ill li faran laissar Gisort e.l rei partir de sobre la seua terra. E li baron, qan aurizent la grand honor qe·l reis Phelips li presentava, foron tuit al rei Richart, conseilleron lo q'el prezes lo concordi e la paz. E per los precs dels homes religios, per conseill dels seus baros, si fez la paz e·l concordi si qe Gisort li laisat quitamenz lo reis Phelips e·l vassalages remas en penden, si com s'e- stava, e parti se del camp, e·l reis Richartz remas. E fo jurada la paz d’amdos lo reis a dez anz e desferron lor ost et deron |
||
| 67r | |||
|
comjat al soldadiers. E vengron escars et avar et cobe amdui li rei e no volgron far ost ni despendre, si non en en falcons et en austors et en cans et en libriers et en comprar terras et possessios et en far tort a lor baros. Don tuit li baron del rei de Fransa forn trist et dolen, e li baron del rei Richart, qar ill avian la paz faicha, per cascus dels dos reis era vengutz escars et vilans. E Bertrans de Born fo plus iraz qe negus dels autres baros, per so qar el no se deletava mas en guerra de si e d’autrui e mais en la guerra dels dos reis, per so qe qant ill guerreiavan ensems, el avia dal rei Richart tot q'el volia d’aver e d'onor et era temsutz per lo dire de la lengua d'amdos los reis. Don el per volutant q'el ac qu·ill rei tornassen a la guerra e per la voluntat q'el vi als autres baros, si fez aqest sirventes |
| 178v | ||
 |
|
|
 |
|
|
| 179r | ||
 |
|
| 178v | |||
| [E]nlotemps et enlasazon que lo reisricha(r)tz Dengleterra guerreiaua ablo rei felip de fransa. Sil feiron amduiencamp ab tota lor gen. lo reis de fransa si auiaabse. frances |
|
||
|
|
||
| 179r | |||
| Quel [agues] pietat de tanta bona gen comauianel ca(m)p Que tuit eron amorir. Eques uolgues la patz qil farian laissar guisort. el rei partir de sobre la soa terra. Eli baron qua(n)t auziron la grant honor q(ue)l reis felips li presentaua. Foron tuich al rei richa- rt. conseilleron lo quel preses lo concordi ela patz. Et el per los precs dels boshomes de religion ep(er) lo conseill dels seus baros si fetz la patz el concor- di. Si quel reis felips li laisset guiort quitame(n). el uassalatges remas enpenden si com el estaua. epartit se del camp. El reis richartz remas. eforo(n) iurat ambedui la patz adetz anz. edeisfeiro(n) lor ostz. ederon comiat als soudadiers. Euengron escars et auars ambedui li rei ecobe. Eno uolg- ron far ost ni despendre. Si no(n) en falcos et en au- stors et en chans et enlebriers et enconprar ter- ras epossessions. et en far tort alor baros. Do(n) tuit li baron del rei de fransa foron trist edolen eli ba- ron del rei richart car auian la patz faicha. p(er) que chascu(n)s dels dos reis era uengutz escars euilans. enbertrans de born sifo plus iratz que negus de- ls autres baros. p(er) so car no se dellectaua mais en guerra de si edautrui. emais en la guerra dels dos reis. p(er) so que quant il auian li dui rei guerra ensems. eill auia<n> denrichart tot so q(ue)l uolia dauer edonor. Et era temsutz damdos los reis p(er) lor dire de la lenga. Don el p(er) uolu(n)tat qel ac queil rei torneson ala guerra e p(er) la uolu(n)tat quel ui als autres baros si fetz aquest s(ir)uentes. lo quals come(n)ssa. pois li baron son irat ni lor pesa. |
|
| 164r | ||
 |
[E]N lo temps et en la sazon que lo reis richa- rtz dengleterra guerreiaua ablo rei fe- lip de fransa. sil feiron amdui encamp ab tota lor gen. lo reis de fransa si auia ab se. frances ebergoignos. ecampanes. eflam- encs. e cels de berrion. El reis richartz auia abse. eng(l)es enormanz. ebretos. epeitaus. e cels danieu. ede torena. edalmaine. ede sai(n)t onge. ede lemozin. et era sobre la riba dun flum que anom Gaura. lo quals passa al pe de niort. Eluna ostz [si era duna riba. elaut(r)a ost] era dalautra. Et en - aissi esteron. xv. iorns. echascun iorn sar- mauan et appareillauan de uenir alabatai- lla ensems. Mas arciuesque et euesque et a- bat et home dorde que cercaua(n)t patz eran emiech que defend(i)an que la batailla non era. Et un dia foron armat tuit aquill qe- ran ablorei richart et esqueirat de uenir a- la batailla. ede passar la gaura. eli frances sarmere(n)t et esqueirere(n)t. eli bon home d(e) re- ligion foron ab las crotz en bratz. pregant richart el rei felip que la batailla no(n) degu- es esser. el reis de franza dizia que la batail la no(n) remanria. Sil reis richartz noill fazia fezeutat de tot so que auia desa mar. Del ducat de normandia. edelducat de quitan- ia. edel comtat de peitieus. equeil rendes guiortz. lo qual lo reis richartz la uia tot. Et enrichartz qua(n)t auzi aquesta paraula quel reisfelips demandaua. p(er) la grant ba udesa quel auia. Car li ca(m)panes alui p(ro)mes que noill serion alencontra per la grant |
|
 |
|
|
| 164v | ||
 |
guerra dels dos reis. p(er)so que quant il auia(n) li doi rei guerra ensems. el auia denrichartz. tot so quel uolia dauer edonor. Et era te(n)suz damdos los reis per lor dire de la lenga. Don- el per uoluntat quel ac queil rei torneson a la guerra eper la uolontat quel uials autres barons sifetz aquest siruentes. lo quals co- mensa. puois li baron son irat ni lor | pesa. |
| 164r | ||
|
En lo temps et en la sazon que lo reis Richartz d’Engleterra guerreiava ab lo rei Felip de Fransa, si·l feiron amdui en camp ab tota lor gen. Lo reis de Fransa si avia ab se Frances e Bergoignos e Campanes e Flamencs e cels de Berrion. E.l reis Richartz avia ab se Engles e Normanz e Bretos e Peitaus e cels d’Anjeu e de Torena e dal Maine e de Saintonge e de Lemozin. Et era sobre la riba d’un flum que a nom Gaura, lo quals passa al pe de Niort. E l’una ostz si era d’una riba e l’autra ost era da l’autra. Et enaissi esteron xv jorns, e chascun jorn s’armavan et appareillavan de venir a la batailla ensems. Mas arcivesque et evesque et abat et home d’orde que cercavant patz, eran e miech que defendian que la batailla non era. Et un dia foron armat tuit aquill q’eran ab lo rei Richart et esqueirat de venir a la batailla e de passar la Gaura. E li Frances s’armerent et esqueirerent. E li bon home de religion foron ab las crotz en bratz, pregant Richart e·l rei Felip que la batailla non degues esser. E.l reis de Franza dizia que la batailla non remanria si·l reis Richartz no·ill fazia fezeutat de tot so que avia de sa mar, del ducat de Normandia e del ducat d'Equitania e del comtat de Peitieus e que.il rendes Guiortz lo qual lo reis Richartz l’avia tot. Et En Richartz, quant auzi aquesta paraula que·l reis Felips demandava, per la grant baudesa qu'el avia, car li Campanes a lui promes que no·ill serion a l’encontra per la grant |
|
| Cantitat dels esterlins que auia semenatz en- tre lor. Si montet endestrer emes lelm en la testa. efai sonar las trombas efai dessar los sieus confanos encontra laiga per passar outra. Et <i> aordena las esqueiras dels baros edela soagen per passar outra ala batailla. El reis felips cant lo u iuenir montet en destrer emes lelme entesta. Etota lasoa ge- ns monteron en destrers epreseron lor arm- as per uenir ala batailla. Trait li campan- es que no meteron elmes en testa. El reis felips quant ui uenir en richart elasoa gen ab tant grant uigor. Eui qeill ca(m)panes no uenion ala batailla. el fon auilitz et espa- uentatz. Ecomensa far apareillar los arciue- sques els euesques et homes de religion toz aquels quelauion pregat de la patz far. Ep(re)- guet lor quil aneson pregar en richart d(e) la patz far edel concordi. Esi lor promes de far ede dir aquellapatz et aquel concordi del deman de gisorte del uassatge queill fa- zia en richartz. Eli saint home uengron ab las crotz enbratz enco(n)tra lo reirichart plo- ran. Quel agues piatat de tanta bona ge(n) com auia nel ca(m)p que tuit eron amorir. Eques uolgues la patz quill farian laissa(r) guisort. el rei partir de sobre la <riba> soa terra. Eli baron quant auziron la gra(n)t ho- nor quel reis felips li presentaua. foro(n) tui- chal rei richart. conseilleron lo quel pre- ses lo concordi elapatz. Et el per los precs dels bos homes de religion eper lo conseill dels seus baros si fetz la patz el concordi. Si quel reis felips li laisset guiort quitamen. El uassalatges remasen penden si com el e- staua. epartit se del camp. El reis richartz remas. eforon iurat ambedui la patz adetz anz. edeisfeiron lor ostz. ederon comiat als soudadiers. Euengron escars et auars am bedui li rei ecobe. Eno uolgron far ost ni despendre. Si no(n) enfalcos et en austors (et) en cans et enlebriers et en co(m)prar terras epossessions. et enfar tort alor baros. Don tuit li baron del rei de fransa foron trist e dolen eli baron del rei richart car auian la patz faicha. p(er)que chascu(n)s dels do sreis era uengutz escars euilans. en Bertrans de born si fo plus iratz que negus dels au- tresbaros. p(er)so car el no se dellectaua ma- is enguerra desi ed<e>autrui. emais en la |
cantitat dels esterlins que avia semenatz entre lor, si montet en destrer e mes l’elm en la testa e fai sonar las trombas e fai dessar los sieus confanos encontra l’aiga per passar outra et aordena las esqueiras dels baros e de la soa gen per passar outra a la batailla. E.l reis Felips, cant lo vi venir, montet en destrer e mes l’elme en testa. E tota la soa gens monteron en destrers e preseron lor armas per venir a la batailla, trait li Campanes que no meteron elmes en testa. E.l reis Felips, quant vi venir En Richart e la soa gen ab tant grant vigor e vi qe·ill Campanes no venion a la batailla, el fon avilitz et espaventatz. E comensa far apareillar los arcivesques e·ls evesques et homes de religion, toz aquel que l’avion pregat de la patz far. E preguet lor qu'il aneson pregar En Richart de la patz far e del concordi. E si lor promes de far e de dir aquella patz et aquel concordi del deman de Gisort e del vassatge que ill fazia En Richartz. E li saint home vengron ab las crotz en bratz encontra lo rei Richart, ploran qu'el agues piatat de tanta bona gen com avia nel camp, que tuit eron a morir, e que.s volgues la patz, qu'ill farian laissar Guisort, e.l rei partir de sobre la soa terra. E li baron, quant auziron la grant honor que·l reis Felips li presentava, foron tuich al rei Richart, conseilleron lo qu'el preses lo concordi e la patz. Et el, per los precs dels bos homes de religion e per lo conseill dels seus baros, si fetz la patz e.l concordi, si que·l reis Felips li laisset Guiort quitamen e·l vassalatges remas en penden si com el estava, e partit se del camp, e.l reis Richartz remas. E foron jurat ambedui la patz a detz anz, e deisfeiron lor ostz e deron comjat als soudadiers. E vengron escars et avars ambedui li rei e cobe, e no volgron far ost ni despendre, si non en falcos et en austors et en cans et en lebriers et en comprar terras e possessions et en far tort a lor baros. Don tuit li baron del rei de Fransa foron trist e dolen, e li baron del rei Richart, car avian la patz faicha, per que chascuns dels dos reis era vengutz escars e vilans. En Bertrans de Born si fo plus iratz que negus dels autres baros per so car el no se dellectava mais en guerra de si e d'autrui e mais en la |
|
| 164v | ||
| guerra dels dos reis. p(er)so que quant il auia(n) li doi rei guerra ensems. elauia denrichartz. tot so quel uolia dauer edonor. Et era te(n)suz damdos los reis per lor dire de la lenga. Don- el per uoluntat quel ac queil rei torneson a la guerra eper la uolontat quel uials autres baronssifetzaquestsiruentes. lo quals co- mensa. puois li baron son irat ni lor | pesa. |
guerra dels dos reis, per so que, quant il avian li doi rei guerra ensems, el avia d’En Richartz tot so quel volia d’aver e d’onor et era tensuz d’amdos los reis per lor dire de la lenga. Don el, per voluntat qu’el ac que.il rei torneson a la guerra e per la volontat qu’el vi als autres barons, si fetz aquest sirventes lo quals comensa: “Puois li baron son irat ni lor pesa”. |
Links:
[1] https://digi.vatlib.it/view/MSS_Chig.L.IV.106.pt.A/0138
[2] https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/btv1b8419245d/f371.item.r=Chansonnier.langFR#
[3] https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/btv1b60007960/f351.item.r=chansonnier.langFR
